Pod patronatem  Rzeczy Krotoszyńskiej

Sokrates – ojciec europejskiej humanistyki

O Sokratecie, czasach w których żył ten grecki myśliciel oraz jego znaczeniu w dziejach filozofii opowiadał dr Jacek Kępa, na co dzień naczelnik wydziału promocji urzędu miejskiego w Krotoszynie.  

Spotkanie zatytułowane Filozofia Sokratesa zorganizowane zostało w ramach cyklu Wiara, nauka, sens – kultura europejska wobec spraw ostatecznych i odbyło się 19. października w krotoszyńskiej bibliotece. Była to już czwarta odsłona tego cyklu. Pojawiła się na nim stała już grupa słuchaczy dra Jacka Kępy. Cykl wykładów organizowany jest przy Krotoszyńską Bibliotekę Publiczną oraz Towarzystwo Miłośników i Badaczy Ziemi Krotoszyńskiej. Redakcja Rzeczy Krotoszyńskiej objęła nad nim patronat medialny.

Harmonia i dystans

Jacek Kępa nawiązał do wcześniejszych wykładów, podkreślając, że ich nadrzędnym celem jest ukazanie procesu kształtowania się europejskiej samoświadomości mającej swe źródła w tradycji greckiego racjonalizmu i żydowskiej wiary w jednego Boga.

– Istniejąca między racjonalizmem a wiarą harmonia wyraziła się w rozkwicie średniowiecza, narastający dystans cechował epokę renesansu, a później oświecenia i powiększał się wraz z rozwojem nauk przyrodniczych. Postępy w naukach ścisłych, w nauce o powstaniu wszechświata sprawiają, że relacje między nauką a wiarą wydają się dziś o wiele bliższe, niż w czasach oświecenia czy pozytywizmu. Można w nich dostrzec spełnienie intuicji, zawartych już w dziełach starożytności i średniowiecza. Dlatego dyskusję o współczesnych relacjach między nauką a wiarą należy rozpocząć od przypomnienia dorobku przeszłości – stwierdził.

Sokrates i jego filozofia

Żyjący w wieku V p.n.e. Sokrates jest pierwszą wielką postacią europejskiej humanistyki. Młodość filozofa przypadła na okres największego znaczenia politycznego i rozkwitu kulturalnego Aten. Śmierć dosięgła go kilka lat po zakończeniu wojny peloponeskiej i upadku miasta-państwa. Sokrates w rozmowach z obywatelami Aten poszukiwał definicji prawdy, sprawiedliwości, dobra, pożytku publicznego, szczęścia, wykazując, jak bardzo mieszkańcy miasta przeczą tym wartościom swoim codziennym postępowaniem. Poszukiwał mądrości, którą powinien kierować się każdy, a znajdywał rosnącą niechęć tych, którym uświadamiał ich niedoskonałość i ograniczenie. W roku 399 p.n.e. wytoczono mu proces o bezbożność i demoralizowanie młodzieży. Sąd uznał poczynania Sokratesa za podważanie autorytetu religii, państwa i skazał go na śmierć, choć filozof nigdy nie uchylał się od obywatelskich obowiązków i jako żołnierz brał udział w wojnie ze Spartą. Postać Sokratesa utrwalił Platon w dialogach, w których jego mistrz jest najważniejszą postacią. „Eutyfron” przedstawia pierwsze pojawienie się Sokratesa w sądzie. Głównym wątkiem utworu jest rozmowa ze spotkanym tam wróżbitą, z którym wdaje się w rozważania na temat prawdziwej pobożności. W „Obronie Sokratesa” filozof odsłania prawdziwy sens prowadzonych z mieszkańcami Aten rozmów, uważa się za posłańca bogów, którego zadaniem jest nakłanianie Ateńczyków do nieustannego duchowego samodoskonalenia. W „Kritonie” przyjaciel namawia go do ucieczki z Aten. Sokrates odrzuca ten pomysł, uznając, że nie może łamać zasad i praw, których przestrzegania domagał się od innych. „Fedon” to dialog przedstawiający ostatnie godziny życia Sokratesa. Uzasadnia w nim swoje przekonanie o egzystencji duszy po opuszczeniu śmiertelnego ciała.

Filozofia Sokratesa oznacza poszukiwanie wiedzy pewnej i ponadczasowej. Powinna ona kierować postępowaniem każdego człowieka, jeśli chce osiągnąć szczęście. Szczęściem jest życie oparte na sprawiedliwości, cnocie, dzielności rozumianej jako wierność zasadom, na rezygnacji z odwetu za doznane zło, na czynieniu dobra połączonego z poszukiwaniem piękna, które wyzwala w człowieku zdolność tworzenia, na wierności prawom, przynoszącym pożytek wszystkim członkom społeczności. Poglądy Sokratesa to świadectwo starożytnej racjonalności, odwołujące się do zasad, które kilka stuleci później rozwinie chrześcijaństwo.

Autor bibliotece

Na początku spotkania dr Jacek Kępa zaprezentował wydawnictwa, w których ukazały się jego teksty, dotyczące twórczości Tomasza Manna, którą omawiał we wcześniejszym cyklu wykładów. Rozprawy, szkice i tłumaczenia krotoszynianina opublikowane zostały w takich czasopismach, jak  Kresy, Przegląd Polityczny, Wyspa, Pro Fide, Lege et Rege oraz Przestrzenie Teorii. Kilka tekstów znalazło się w pracach zbiorowych: „Od Christianitas do Unii Europejskiej”, „Niemiecka myśl polityczna wobec narodowego socjalizmu” czy „Antropologia kultury mieszczańskiej”. Egzemplarze niektórych czasopism i prac zbiorowych autor przekazał bibliotece. Mogą do nich sięgnąć czytelnicy spragnieni wiedzy o niemieckiej kulturze.

Następne spotkanie z cyklu Wiara, nauka, sens... odbędzie się 20 lutego 2017 roku o godz. 18.00. Gościem dra Kępy będzie urodzony w Krotoszynie prof. Tadeusz Bartoś, znany i ceniony filozof, wykładowca akademicki. Prof. Bartoś wygłosi wykład zatytułowany „Znaczenie Platona”.

Tekst: Sławek Pałasz