Muzeum Regionalne w Krotoszynie zaprasza do obejrzenia dziedzictwa technicznego kaliskiego gazownictwa: wystawy gazomierzy i urządzeń gazowych ze zbiorów Gazowni Krotoszyńskiej.Czas trwania: 1 czerwca - 25 sierpnia 2006 r.

W 2005 roku minęła 140 rocznica budowy gazowni miejskiej w Krotoszynie. Jest to okazja do przypomnienia jej historii i ukazania ogromnego postępu jaki dokonał się w przemyśle gazowniczym na przestrzeni ostatniego półwiecza.   

Temu celowi ma służyć wystawa zorganizowana w krotoszyńskim muzeum. Znajdują się na niej dawne urządzenia gazowe stosowane w gospodarstwach domowych, takie jak: żelazka, lampy  oświetleniowe, kuchnie gazowe, piece łazienkowe, termy, gazowy piekarnik i wiele innych. Na szczególną uwagę zasługuje unikalna kolekcja gazomierzy, z których najstarszy pochodzi z 1904 roku. Gazomierze wynaleziono w ostatniej ćwierci XIX wieku. Były to automaty umożliwiające pobór określonej ilości gazu, uruchamiane poprzez wrzucenie do nich monety bądź specjalnego żetonu.

Na wystawie pokazano też fotografie, szereg map i planów sytuacyjnych  zabytkowych obiektów, szkice i projekty konstrukcyjne maszyn i urządzeń do produkcji gazu węglowego oraz wydawnictwa związane z rozwojem techniki gazowniczej. Klimat dawnych czasów przywołują widoki krotoszyńskich ulic oświetlanych gazowymi latarniami.

Organizacja wystawy stała się możliwa dzięki zbierackiej pasji, zmarłego w ubiegłym roku, Jerzego Wolniaka, długoletniego kierownika krotoszyńskiej gazowni. Wraz z rozbiórką starych budynków gazowni, maszyny i różnorakie urządzenia do produkcji gazu węglowego, trafiały na składnice złomu a dokumentacja techniczna, cenne plany i projekty  konstrukcyjne na makulaturę. Część tych, unikalnych już dziś zabytków techniki, Jerzy Wolniak uratował od zniszczenia, tworząc przy  Rozdzielni Gazu przy  ul. Kobylińskiej 10 w Krotoszynie „mini-muzeum” gazownictwa.

Po raz pierwszy znaczna część tej kolekcji prezentowana jest na wystawie w krotoszyńskim muzeum. Ekspozycję poszerzają pojedyncze eksponaty  ze zbiorów własnych muzeum (niektóre plany, fotografie, żelazka i in. urządzenia gazowe).

Z HISTORII GAZOWNICTWA

Gazy palne wydobywające się z ziemi pod wpływem własnego ciśnienia znane były już w starożytności (w Chinach w IX w. p.n.e. rozprowadzano gaz ziemny przewodami bambusowymi). Od niepamiętnych czasów również znana była „sucha destylacja”, czyli proces odgazowywania paliw stałych bez dostępu powietrza  (uzyskiwano w ten sposób  z drewna węgiel drzewny i maź).

Wynalazcą przemysłowej produkcji gazu świetlnego, jego oczyszczania i przechowywania był chemik szkocki Wiliam Murdock  z Kornwalii, który w 1792 przy użyciu tego gazu oświetlił swój dom,               w 1795 zbudował pierwszą próbną gazownię w fabryce maszyn parowych w Soho koło Birmingham, a w 1802 wspólnie z Niemcem Winzerem zastosował gaz świetlny do oświetlania ulic. W 1813 roku w Londynie powstało towarzystwo gazownicze, które wybudowało pierwszą gazownię na skalę przemysłową. To był właściwy początek gazownictwa, które w następnym ćwierćwieczu szybko rozpowszechniło się na całym kontynencie europejskim. Pierwsze lampy gazowe zapłonęły na ulicach Londynu (1816), następnie oświetlenie gazowe zastosowano w Paryżu (1818), Hanowerze (1824) i Berlinie (1826). W połowie XIX wieku już prawie wszystkie większe miasta europejskie miały gazowe oświetlenia ulic, a ludność tych miast zaczęła stosować gaz do oświetlania mieszkań.

Gaz otrzymywany w procesie odgazowywania węgla bez dostępu powietrza, w związku z jego pierwotnym zastosowaniem do celów oświetleniowych, określano mianem „gazu świetlnego” lub „gazu miejskiego”.

W Polsce wynalazek gazu świetlnego zademonstrował po raz pierwszy około 1830 roku profesor krakowskiego Instytutu Technicznego, Karol Mohr, instalując kilka lamp gazowych przy ul. Gołębiej w Krakowie. Pierwszą przemysłową gazownię na ziemiach polskich uruchomiono w Poznaniu w 1856 roku; w tym samym mniej więcej czasie powstały gazownie w Krakowie (1856), Rawiczu i Warszawie (1857). W drugiej połowie XIX wieku również średnie i mniejsze miasta na ziemiach polskich budowały własne gazownie. Najwięcej powstało ich w zaborze pruskim, znacznie mniej w austriackim, a najmniej w Królestwie. Pod względem technicznym gazownie polskie przechodziły całą fazę rozwojową od prymitywnych pieców rusztowych z murowanymi retortami do najbardziej nowoczesnych komór o ruchu ciągłym, opalanych gazem z generatorów centralnych.

Wraz z pojawieniem się elektryczności gaz węglowy wykorzystywany jest prawie wyłącznie jako opał do celów przemysłowych i w gospodarstwach domowych.

GAZOWNIA MIEJSKA W KROTOSZYNIE

Pierwsza gazownia w Krotoszynie została wybudowana w 1865 roku przy  zbiegu dzisiejszych ulic Piastowskiej (nr 34) i Sienkiewicza. W jej skład wchodziły: budynki (fabryczny i administracyjny), zbiorniki gazu i smoły, liczne magazyny i warsztaty.  Do produkcji gazu służyły 3 piece retortowe z poziomymi retortami, ogrzewane gazem generatorowym. Napełnianie i opróżnianie retort odbywało się ręcznie. Po wyprodukowaniu i oczyszczeniu gaz był magazynowany.  Do tego celu oraz do regulacji ciśnienia służyły dwa zbiorniki gazowe (mokre)  o pojemności 400 i 600 m³.  W 1911 roku przy  ul. Osadniczej wybudowano trzeci zbiornik o pojemności 2000 m³. W tym czasie ulice Krotoszyna oświetlało 207 latarni gazowych. Według danych z lat 1935/36 krotoszyńska gazownia produkowała rocznie 311.137 m³ gazu, 679 ton koksu i 37,6 ton smoły, posiadała gazociąg o długości 14.335 m, miała 758 odbiorców; nocą ulice miasta oświetlało 217 latarni.

Rozwój miasta, a wraz z nim zwiększające się zapotrzebowanie na gaz spowodowało konieczność budowy nowej gazowni. Rozpoczęto ją na początku lat sześćdziesiątych XX wieku. W dniu 3 września 1964 roku dokonano pierwszego próbnego zasypu pieców. Następnego dnia do rurociągu wtłoczono po raz pierwszy gaz z nowego obiektu. Równocześnie przystąpiono do wygaszania pieców w dotychczasowej gazowni-staruszce. Nowo wybudowana gazownia była wówczas jedną najnowocześniejszych w kraju. W jej skład wchodziły: piecownia o trzech piecach, aparatownia, odsiarczalnia, pomiarownia, laboratorium, kotłownia, bocznica kolejowa, magazyny węgla i koksu. Zbiornik gazu przy ul. Osadniczej został rozbudowany do pojemności 4000 m³. W tym czasie do produkcji rocznej zużywano 5.200 ton węgla, z czego otrzymywano 1.950.000  m³ gazu, 4.080 ton koksu oraz 160 ton smoły.

Z dniem 1 stycznia 1969 roku krotoszyńska gazownia weszła w strukturę organizacyjną Zakładu Gazowniczego w Kaliszu. Począwszy od 1976 roku wprowadzano stopniowo do  sieci gazowej Krotoszyna gaz ziemny zaazotowany z gazociągu magistralnego Garki-Krobia. Prace prowadzono etapami. Pierwszy nastąpił w 1976 roku. Rozpoczęto wtedy dostawę gazu ziemnego zaazotowanego do Zakładów Przemysłu Motoryzacyjnego „Delta” w Krotoszynie oraz do południowo-wschodniej części miasta (rejon ulic Łukasiewicza i Staszica). Na początku grudnia 1980 roku przystąpiono do wprowadzenia gazu ziemnego do gazociągów w południowej części miasta, w 1982 roku w części zachodniej, a w 1986 w części północnej Krotoszyna. Tym samym, wraz z wprowadzeniem do sieci całego miasta gazu ziemnego zaazotowanego, w 1986 roku, po ponad stuletniej tradycji, zaprzestano produkcji gazu węglowego w Krotoszynie. Kolejna zmiana w zakresie zasilania nastąpiła 16 czerwca 1995 roku, kiedy to dokonano przełączenia zasilania z gazociągu magistralnego Garki-Krobia (gaz zaazotowany) na gazociąg wysokometanowy  Odolanów-Police.

Wystawa pod patronatem: Stowarzyszenia Naukowo-Technicznego Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego „SITPINiG” / Koło Zakładowe Nr 3 w Kaliszu.

Organizatorzy: Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział – Zakład Gazowniczy Kalisz, Gazownia w Krotoszynie, Muzeum Regionalne im. Hieronima Ławniczaka w Krotoszynie.

Strona internetowa muzeum: http://www.muzeum.krotoszyn.pl/