Muzeum Regionalne im. Hieronima Ławniczaka w Krotoszynie
zaprasza na wystawę 'Od ziarenka do chleba'
od 1 września 2003 r. do 20 października 2003 r.

     Na wystawie zatytułowanej 'Od ziarenka do chleba' pokazano narzędzia oraz sprzęt gospodarski, służący niegdyś do produkcji zbóż i wypieku chleba. Najstarsze eksponaty to rogowa motyka z młodszej epoki kamienia (znaleziona w okolicach Krotoszyna) oraz wczesnośredniowieczne żarna z grodziska w Piaskach k. Zdun. Pozostałe obiekty (m.in. radło, brony, sierpy i kosy, cepy, szufle i miary do zbóż, żarna obrotowe, dzieża, słomiane opałki...) pochodzą z końca XIX i 1. ćw. XX wieku.
     Wystawa przypomina nie tylko najważniejsze etapy prac rolnych i gospodarskich ale również towarzyszące im niegdyś  zwy-czaje i obrzędy (m.in. zwyczaje siewne, bukiety  i wieńce żniwne).
     Ekspozycję dopełniają snopy i ziarna różnych gatunków zbóż, ilustracje, fotografie, reprodukcje obrazów ( m.in. J. Kossaka, L. Wyczółkowskiego i J. Chełmońskiego) oraz rzeźby ludowe         (K. Frąckowiaka i M. Łukaszewskiego), przedstawiąjace prace rolne, przetwórstwo zbóż i tradycyjny  wypiek chleba.
     W scenariuszu wystawy wykorzystano wiersz Wł. Bełzy "Abecadło o chlebie" oraz prace: Kultura ludowa Wielkopolski (red. J. Burszta, Poznań 1960-64), B. Ogrodowska, Święta Polskie. Tradycja i obyczaj (Warszawa 1996), Z.Gloger, Encyklopedia Staropolska (Warszawa 1974).

O zlepku żytni ! Okruszyno marna!
Jakże twe dzieje ciekawe dla człeka!
Z twoimi losy jak ściśle się splata
I jasny pałac, i chruściana chata!
            (L.Kondratowicz, Kęs chleba)

     Chleb jest najpowszechniejszym pożywieniem człowieka na wszystkich kontynentach. Pierwotnie (już w młodszej epoce kamienia)  wypiekano go w formie płaskich placków, jakie jeszcze do dziś jadane są w Azji i Afryce. W połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e. Egipcjanie wynaleźli fermentację, dzięki której ciasto rośnie i można je formować w bochenki. W zależności od klimatu i dominujących upraw, chleb wypieka się z różnych gatunków zbóż, także z kukurydzy, jęczmienia, prosa i gryki.
     Od czasów starożytnych wszystkie ludy i kultury, darzyły chleb niemal religijną czcią i szacunkiem. Nie należało go rzucać na ziemię, krajać nożem (Arabowie mówią wówczas 'Czy chcesz zabić chleb?'), a łamanie się chlebem do dziś pozostaje znakiem braterstwa  i przyjaźni (w wielu krajach śródziemnomorskich pan domu sam odłamuje  kawałki chleba i rozdaje je biesiadnikom).
     Znaczenie chleba dla egzystencji człowieka odnajdujemy też w wielu miejscach Biblii. W Księdze Rodzaju Bóg mówi do Adama wygnanego z Raju 'W pocie oblicza twego będziesz pożywał chleba'. Dla chrześcijan chleb stał się symbolem obecności Chrystusa w Kościele, a wyrażenie 'jeść chleb' stało się synonimem pożywienia w ogóle. W modlitwie Ojcze Nasz..Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj...chleb oznacza po prostu jadło.
     Także w polskiej tradycji i kulturze chleb zajmuje  szczególne miejsce. Znajduje to odzwierciedlenie w wielu obyczajach, obrzędach, przysłowiach i literaturze.
     Chlebem witano dostojnych gości na progu domu i błogosławiono nowożeńcom. Kromkę chleba dawano na pożegnanie jako znak błogosławieństwa oraz zapowiedź szczęśliwego powrotu. Ręki  z chlebem wyciągniętej ku zgodzie nie wolno było odtrącić; łamiąc się chlebem wybaczano sobie winy i składano życzenia pomyślności (wi-gilia, opłatek). Do nowo wzniesionego domu najpierw wnoszono chleb i wodę, wypowiadając zaklęcie 'Gdy jest chleb i woda to nie ma głoda'. Każda gospodyni posiadała swój nóż przeznaczony wyłącznie do krajania  chleba. Pierwszego bochna domownicy nie krajali nożem, ale zazwyczaj łamali go. Nikt też nie odważyłby  się wbijać   w chleb noża; kromkę krajano wyłącznie z klina, kreśląc wcześniej nad bochenkiem znak krzyża. Brak szacunku dla chleba był grzechem; nie wolno go było wyrzucać,  a upuszczoną na ziemię kromkę należało (przepraszając za zniewagę) ucałować.
     O roli chleba w obyczajowości naszych przodków świadczy też duża rozmaitość chlebów obrzędowych; były więc chleby  weselne (kołacze), zapustne (pączki, chrósty), wielkanocne (baby, mazurki) i pogrzebowe ('chlebem  żałobnym lub żałosnym' zwano stypę, czyli ucztę pogrzebową).
     Cześć dla chleba wynikała nie tylko z przeświadczenia   o jego świętości ale i z szacunku dla pracy rąk ludzkich i ziemi, która go rodziła.

PRZYSŁOWIA O CHLEBIE:

'Biedna to kraina, gdzie się chleb kończy, a kamień zaczyna'
'Chlebem i solą ludzie ludzi niewolą'
'Chleb cudzym nożem krajany - niesmaczny'
'Chleb płacze, gdy go darmo jedzą'
'Każdy kraje chleb do siebie'
'Dobry chleb z solą, byle z dobrą wolą'
'Chleb pracą nabyty, bywa smaczny i syty'
'Kawałek chleba nie spadnie z nieba, pracować trzeba'

Kontakt:
Muzeum Regionalne w Krotoszynie
ul. Mały Rynek 1, 63-700 Krotoszyn,
tel. (0-62) 722-61-47
e-mail:
internet: http://www.krotoszyn.pl/muzeum/