11 września 2013 r. odbyło się w Krotoszynie spotkanie upamiętniające ofiary nalotu niemieckiego z 2 września 1939 r. na pociąg ewakuacyjny z Krotoszyna na stacji kolejowej w Kole.

Poprzedziło je spotkanie, które odbyło się w Urzędzie Miejskim w Krotoszynie. Z burmistrzem Krotoszyna Julianem Joksiem spotkał się burmistrza Koła Mieczysław Drożdżewski. W spotkaniu uczestniczyli również: Ryszard Czuszke - wiceburmistrz Krotoszyna, Tomasz Nuszkiewicz – sekretarz Urzędu Miejskiego w Kole, Michał Kurek – naczelnik Wydziału Gospodarki Komunalnej, Ochrony Środowiska i Rolnictwa, Aleksandra Wysocka – redaktor naczelna Przeglądu Kolskiego, Grzegorz Mokrzycki – prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Miasta Koła nad Wartą, Antoni A. Korsak, prezes Towarzystwa Miłośników i Badaczy Ziemi Krotoszyńskiej.

Omawiano stan przygotowań dotyczących wzniesienia pomnika na cmentarzu parafialnym w Kole 2 września 2014 r. i postępy w tworzeniu listy ofiar nalotu.

Pozostali członkowie delegacji z Koła, przede wszystkim członkowie Stowarzyszenia Miłośników m. Koła nad Wartą, odwiedzili krotoszyńskie Muzeum Regionalne, gdzie poznawali historię i kulturę materialną naszego regionu, później zwiedzali miasto.

Następnie w kinie Przedwiośnie odbyło się spotkanie osób, które 74 lata temu podróżowały pociągiem ewakuacyjnym z Krotoszyna, ich rodzin, delegacji z Koła, krotoszyńskich samorządowców oraz młodzieży.

W hallu kina goście mogli obejrzeć wystawę fotograficzną przygotowaną przez Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka.

Po przywitaniu przez Wojciecha Szuniewicza – gospodarza spotkania, wszyscy obejrzeli film Zaduszki artystyczne Koło 2012 r., następnie Tomasz Nuszkiewicz przedstawił Historię linii kolejowej i dworca w Kole do 2 września 1939 r.; Grzegorz Mokrzycki omówił Społeczne aspekty zbiorowej mogiły ofiar bombardowania na dworcu kolejowym w Kole 2 września 1939 r; Antoni A. Korsak w swoim wystąpieniu przedstawił temat Pociąg ewakuacyjny dla rodzin wojskowych, kolejarzy, pocztowców i innych urzędników z powiatu krotoszyńskiego. Skutki nalotu lotnictwa niemieckiego na pociąg ewakuacyjny w Kole i dalsze losy pasażerów we wrześniu 1939 r. W czasie tych wystąpień obecni na sali kinowej mogli obejrzeć ilustrującą omawiane zagadnienia prezentację multimedialną, przygotowaną przez Grzegorza Śniecińskiego, sekretarza zarządu TMiBZK.

Końcowym akordem był program artystyczny w wykonaniu uczniów Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Wielkiego w Kole, w którym wykorzystano przejmujące relacje mieszkańców Koła obserwujących atak lotnictwa niemieckiego na dworzec kolejowy w Kole i pociąg ewakuacyjny z Krotoszyna oraz wspomnienia jednej z pasażerek tego pociągu. Zastosowane w programie środki artystyczne znakomicie podkreśliły dramatyzm wydarzeń. Następnie Mieczysław Drożdżewski i Julian Jokś, burmistrzowie obu miast, podziękowali wszystkim osobom zaangażowanym w przygotowanie spotkania.

***

W 1939 r. w związku możliwością wojny z III Rzeszą przewidywano ewakuację ze „strefy wycofania” instytucji rządowych wraz personelem. Ewakuacji podlegały również rodziny wycofujących się urzędników, z tym zastrzeżeniem, że dla rodzin nie była ona przymusowa. Planowano więc sformowanie pociągów ewakuacyjnych dla rodzin wojskowych, policjantów, urzędników, kolejarzy, pocztowców, które miały dotrzeć na przewidywane zaplecze frontu. Z Krotoszyna pociąg odjechał 1 września w godzinach popołudniowych, jego trasa prowadziła przez Koźmin, Jarocin, Konin. 2 września ok. godziny 15.00 podczas postoju w pobliżu dworca kolejowego w Kole został najpierw zbombardowany przez samoloty niemieckie, a następnie pasażerowie pociągu zostali ostrzelani przez lotników z broni pokładowej. Zginęło około stu osób, dalszych kilkadziesiąt zmarło z powodu ran w szpitalu w Kole i Koninie. Trasa pociągu wiodła przez Warszawę do miejscowości: Narol, Rawa Ruska, Żółkiew i Turynka w województwie lwowskim.

Poszukiwanie ofiar nalotu jest związane z planowaną budową pomnika na cmentarzu parafialnym w Kole na zbiorowej mogile. 3 X 2012 r. wybrano projekt tego pomnika w konkursie zorganizowanym przez władze Koła . Ważnym elementem pomnika będą tablice z nazwiskami ofiar. Stąd akcja ustalania i weryfikacji nazwisk.

Na postawie wyciągu z księgi aktów zgonu z USC w Kole sporządzonym 29 kwietnia 1959 r. oraz listy osób zmarłych w Szpitalu Powiatowym w Koninie w następstwie ran odniesionych w czasie nalotów (dokumenty te znajdują się w zbiorach Muzeum Regionalnego im. H. Ławniczaka w Krotoszynie) oraz informacji przekazanych przez rodziny poległych, opracowano niepełną jeszcze listę (załącznik PDF).

Brakuje jeszcze nazwisk kilkudziesięciu osób. Dziękujemy za informacje od rodzin osób, które zginęły, lub osób, które przeżyły nalot niemiecki na pociąg ewakuacyjny z Krotoszyna. Pozwoliły uzupełnić listę ofiar o osoby dotychczas nieznane, ustalić poprawną pisownię nazwisk, uzupełnić ich imiona czy potwierdzić nazwiska już znane z innych źródeł. Prosimy o dalszą pomoc uzupełnianiu listy ofiar, mamy na to kilka miesięcy.

W 75. rocznicę tych wydarzeń, w przyszłym roku planowane jest nie tylko odsłonięcie pomnika na cmentarzu parafialnym w Kole, ale także wydanie publikacji opisującej dzieje tego transportu. Wydawnictwo to zawierać ma też relacje uczestników, fotografie osób, które tam zginęły, ale też informacje o dalszych losach rodzin ewakuujących się tym pociągiem.

Bardzo pomocne w uzyskiwaniu dalszych informacji może być spotkanie zorganizowane 11.09.2013r. z inicjatywy burmistrzów Koła i Krotoszyna oraz towarzystw regionalnych z obu miast.

Dane kontaktowe zespołu historyków:

Edward Jokiel: tel. 693 996 966, e-mail: ;

Antoni A. Korsak: tel. 514 312 848, e-mail ;

Michał Pietrowski: tel. 694 621 289, e-mail

Antoni A. Korsak

Spotkanie w Urzędzie Miejskim